Udar mózgu
Opis choroby
Udar mózgu to nagłe zaburzenie czynności mózgu, którego przyczyną jest nieprawidłowe krążenie krwi. Stan ten jest spowodowany ogniskowym zamknięciem światła naczynia, prowadzi do przerwania dopływu tlenu i glukozy do mózgu i prowadzi do zaburzeń metabolicznych w dotkniętym obszarze. Traktowany jest jako stan zagrożenia życia, dlatego wymagana jest natychmiastowa hospitalizacja chorego i postępowanie według określonych zasad.
Ze względu na patomechanizm udar mózgu dzielony jest na:
• udar niedokrwienny (ok 80%) – patomechanizm jest zróżnicowany, najczęściej dochodzi do zamknięcia tętnicy i ograniczenia dopływu krwi do mózgu;
• udar spowodowany krwawieniem wewnątrzczaszkowym: krwotok śródmózgowy (15%), krwotok podpajęczynówkowy (15%);
• udar żylny (mniej niż 1%) – powstaje na skutek zakrzepicy żył mózgowych lub zatok żylnych opony twardej.
Przyczyny
Główną przyczyną udaru mózgu jest miażdżyca naczyń. Czynnikami ryzyka są:
• czynniki niemodyfikowane: wiek, płeć, czynniki genetyczne, przebyty udar mózgu;
• czynniki niemodyfikowane: nadciśnienie tętnicze, choroby serca, cukrzyca, zaburzenia przemiany lipidów, choroby krwi.
Do prawdopodobnych czynników ryzyka udaru mózgu zaliczamy:
• otyłość, brak aktywności fizycznej, dietę bogatą w tłuszcze zwierzęce, stany zapalne, stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych i hormonalnej terapii zastępczej.
Skutki udaru
Osoba, która doświadczyła udaru może napotkać następujące trudności:
• utrata kontroli zdolności ruchowej, utrata napięcia mięśniowego,
• trudności w przełykaniu, osłabienie mięśni twarzy, szczęki, bądź języka,
• nietrzymanie moczu i kału,
• zaburzenia czucia,
• problemy psychologiczne i emocjonalne,
• problemy z zrozumieniem, upośledzenie pamięci, koncentracji, problemy z pojmowaniem i postrzeganiem,
• społeczne konsekwencje udaru – zmiana w relacjach z rodziną i najbliższymi, izolowanie się od swoich krewnych, pogorszenie sytuacji materialnej chorego.
Częstotliwość (zachorowalność)
Ze względu na następstwa udar mózgu traktowany jest jako jeden z najpoważniejszych problemów medycznych. Udary, zaraz po chorobach naczyniowych i nowotworowych, stanowią trzecią przyczynę zgonów w krajach rozwiniętych. Liczba zgonów z powodu udaru mózgu wynosi w skali roku około 5,4 mln. Wyniki badania, przeprowadzonego w ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu, wskazują, że w Polsce udar mózgu występuje u ok. 60 tyś. osób.
Problem jest o tyle poważny, iż u ponad 70% chorych konsekwencją przebytego udaru są niesprawność ruchowa, zaburzenia mowy, a nawet zaburzenia intelektualne. Udary nawrotowe stanowią przyczynę wcześniejszych zgonów.
Objawy choroby
Objawy udaru mózgu występują gwałtownie, w ciągu kilku minut. Do najczęstszych zalicza się: nagły, silny ból głowy, zaburzenia świadomości, utratę świadomości, osłabienie mięśni twarzy – np. opadający kącik ust z jednej strony, problemy z mówieniem, niedowład kończyn po jednej stronie ciała, zaburzenia równowagi, problemy ze wzrokiem – podwójne widzenie.
Postępowanie w przypadku wystąpienia objawów
Udar jest stanem zagrażającym życiu osoby, u której wystąpiły objawy, dlatego tak ważna jest zdecydowana reakcja i szybkie podjęcie działań ratowniczo-medycznych. W sytuacji zaobserwowania objawów mogących wskazywać na wystąpienie udaru mózgu należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe i przetransportować chorego do szpitala.
Im wcześniej zostaną podjęte właściwe procedury medyczne, tym większe są szanse na przeżycie i całkowite wyzdrowienie. W żadnym wypadku nie można lekceważyć wymienionych objawów.
Rozpoznanie i diagnoza
W diagnostyce pacjentów z podejrzeniem udaru mózgu stosowane są następujące badania:
• badania wstępne: stężenie glukozy we krwi włośniczkowej (mieszanka krwi tętniczej i żylnej), ciśnienie krwi, badanie tętna i saturacji krwi, EKG;
• badania krwi obwodowej: morfologia, OB/CRP, stężenie mocznik i elektrolitów, stężenie glukozy w surowicy, stężenie lipidów na czczo, koagulogram – badanie krzepliwości krwi;
• badania obrazowe: tomografia komputerowa głowy, rezonans magnetyczny głowy, RTG klatki piersiowej;
W zależności od stanu pacjenta i innych podejrzeń klinicznych stosowane są dalsze badania.
Sposoby leczenia
Szybkie rozpoznanie i wdrożenie właściwego leczenia bezpośrednio wpływa na uzyskanie zadawalających wyników. Terapia udarów mózgu obejmuje farmakoterapię, utrzymanie właściwego nawodnienia, kontrolę glikemii, utrzymanie właściwej temperatury ciała i leczenie niedotlenienia. W leczeniu fazy ostrej udaru stosuje się leki trombolityczne. Leczenie trombolityczne stosowane jest po wykluczeniu krwawienia śródczaszkowego w badaniu tomografii komputerowej lub podczas rezonansu magnetycznego w ośrodkach posiadających doświadczenie w prowadzeniu tego typu terapii.
Źródła:
[1] Nowacki P., Bajer-Czajkowska A., Profilaktyka wtórna niedokrwiennego udaru mózgu w świetle medycyny, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2008, t. 4, nr 3, s. 147–152.
[2] Członkowska A., Niewiada M., Udar mózgu, [w:] Interna Szczeklika 2018, red. P. Gajewski i in., Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 2227-2236.
[3] Ambrosius W., Udar mózgu, [w:] Medycyna rodzinna : podręcznik dla lekarzy i studentów, red. A. Windaka, S. Chlabicz, A. Mastalerz-Migas, Wydawnictwo Termedia, Poznań 2015, s. 731-732.
