Celiakia (choroba trzewna)

Opis choroby

Celiakia, zwana też chorobą trzewną lub enteropatią glutenową jest chorobą ogólnoustrojową o podłożu autoimmunologicznym, wywołaną spożyciem glutenu (białka żyta, pszenicy lub jęczmienia) u osób predysponowanych genetycznie. Choroba ta prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej dwunastnicy i jelita czczego, skutkując zaburzeniami wchłaniania.

Wyróżnia się 4 postaci kliniczne celiakii: typową (30-40% chorych), atypową, niemą i utajoną.

Przyczyny

Przyczyną uszkodzenia śluzówki jelita cienkiego jest gliadyna, składnik glutenu, który jest toksyczny dla błony śluzowej jelita cienkiego. Pewną rolę w występowaniu celiakii mogą odgrywać także czynniki immunogenne i środowiskowe – np. zakażenia wirusowe.

Częstotliwość (zachorowalność)

Występowanie celiakii szacuje się na 0,5-1% populacji dorosłych. Obok pacjentów pediatrycznych, najszybciej zwiększającą się liczbą pacjentów z potwierdzoną celiakią jest grupa kobiet po 30-40 roku życia z objawami osteoporozy i anemii o nieznanej etiologii.

Zauważalny jest także wzrost zachorowań w grupie osób starszych.

Na podstawie europejskich i amerykańskich badań przesiewowych szacuje się, że celiakia występuje z częstością 1:100 do 1:300 przypadków. Najczęściej choroba ta dotyka mieszkańców Europy i USA. Najczęstsze zachorowania odnotowuje się na terenie Europy Środkowej i Zachodniej, Skandynawii i Półwyspu Apenińskiego. Wśród mieszkańców Afryki, Chin, Japonii, w związku z małym spożywaniem produktów zawierających gluten, stwierdza się tylko pojedyncze przypadki zachorowań.

Objawy choroby

Obraz kliniczny celiakii uzależniony jest od wieku pacjenta i postaci klinicznej. Charakteryzuje się różnorodnością objawów podmiotowych i przedmiotowych.

Diagnoza powinna być prowadzona nie tylko u pacjentów z typowymi objawami enteropatii (zapalenia jelita cienkiego), lecz także u pacjentów z niejasnymi objawami lub nawet bez objawów, ale z grup ryzyka wystąpienia choroby.

Do objawów choroby trzewnej należą:

    ze strony układu pokarmowego: przewlekła biegunka, obfite stolce tłuszczowe, ból brzucha, objawy refluksu żołądkowo-przełykowego, niedożywienie, utrata łaknienia, zahamowanie przyrostu masy ciała, nawracające afty jamy ustnej, wymioty, objawy zespołu jelita drażliwego, zaparcia (rzadko);
    ze strony skóry: zapalenie opryszczkowate skóry;
    ze strony układu krwiotwórczego: niedokrwistość;
    ze strony układu moczowo-płciowego: opóźnienie dojrzewania płciowego (opóźnienie pierwszej miesiączki);
    ze strony ośrodkowego układu nerwowego: padaczka, migrena, depresja, ataksja;
    inne objawy: osłabienie mięśni, niski wzrost, hipoplazja szkliwa (wrodzony lub nabyty niedorozwój szkliwa).

Choroby współistniejące z celiakią: cukrzyca typu 1, autoimmunologiczne choroby wątroby i tarczycy, zespół Downa, zespół Turnera, zespół Williamsa.

Postępowanie w przypadku wystąpienia objawów

W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza specjalisty, w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.

Rozpoznanie i diagnoza

W rozpoznawaniu choroby otrzewnej stosowane są następujące badania:

    badania serologiczne;
    biopsjadwunastnicy;
    morfologia krwi z uwagi na możliwość wystąpienia niedoboru żelaza i kwasu foliowego;
    rozmaz krwi, aby wykluczyć inne objawy zaburzonej funkcji śledziony;
    RTG kośćca i densytometria (pomiar gęstości mineralnej kości), gdyż chorzy na celiakię znajdują się w grupie ryzyka osteopenii (stan związany z obniżoną gęstością kości) i osteoporozy (stan chorobowy charakteryzujący się stopniowym zanikiem masy kostnej).

Sposoby leczenia

Podstawą leczenia jest stosowanie diety bezglutenowej, polegającej na wyeliminowaniu produktów z pszenicy, żyta, jęczmienia, czy pszenżyta. Ważne jest też eliminowanie innych produktów, które mogą zawierać gluten, dlatego tak ważne jest dokładne śledzenie etykiet na opakowaniach produktów.

Wczesne zastosowanie się do porad dietetyka chroni przed pojawieniem się powikłań choroby. U większości chorych po zastosowaniu rygorystycznej diety eliminującej gluten obserwuje się szybkie ustąpienie objawów celiakii.

Poza leczeniem żywieniowym zalecane jest podawanie preparatów żelaza, kwasu foliowego, wapnia/witaminy D i witaminy B12.

Dieta w celiakii

Produkty dozwolone: nabiał, w tym mleko płynne i w proszku, sery, twarogi, śmietana, sery żółte, jaja; mięsa i wędliny (należy zwrócić uwagę, czy w składzie produktów nie znajduje się bułka tarta lub kasza manna), podroby, ryby; owoce i warzywa, orzechy; ryż, kukurydza, soja; cukier i miód; przyprawy sól i pieprz; pieczywo i ciasto przygotowane z produktów niezawierających gluten; wszystkie produkty dedykowane osobom z nietolerancją glutenu – symbol przekreślonego kłosa.

Produkty zabronione: przetwory z pszenicy, żyta, jęczmienia; chleb zwykły, razowy, pieczywo chrupkie; zwykłe makarony; kasza manna, jęczmienna i owsiana; ciastka, herbatniki i inne słodycze zawierające gluten.

Źródłem praktycznych porad dla osób chorych na celiakię jest Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej.

Źródła:

[1] Roliński J. i in., Celiakia – problem interdyscyplinarny, „Alergia” 2016, nr 2, s. 22-28.
[2] Boroń-Kaczmarska A., Celiakia a choroby wątroby, „Med. Sci. Rev. Hepatol.” 2009, nr 9, s.102-105.
[3] Szajewska H., Cieliakia, [w:] Interna Szczeklika 2018, red. P. Gajewski i in., Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 1010-1016.
[4] Bubis E., Przetaczek-Rożnowska I., Gluten i choroby wynikające z jego nietolerancji, „Kosmos” 2016, nr 2, s. 293–302.
[5] Szaflarska-Popławska A., i in., Występowanie celiakii w Polsce – badanie wieloośrodkowe, „Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka” 2009, nr 3, s. 111-116.

Wyszukaj i Umów się!

Najbliższe wolne terminy do lekarzy ze specjalizacji: Dieta

Umów konsultacje